Het secundair onderwijs

Het hebben van een goede kennis over het Vlaamse onderwijslandschap is cruciaal om een juiste studie-en schoolkeuze te maken. Als leerkracht vervul je hier een grote rol aangezien je voor veel van je leerlingen en hun ouders de eerstelijns expert bent in het geven van informatie over het Vlaamse onderwijs. Je hebt een goed overzicht op de vele mogelijkheden en wensen van je leerlingen, waardoor je in een ideale positie zit om hen te ondersteunen tijdens hun transitie naar het secundair onderwijs.
Het secundair onderwijs is een laatste belangrijk thema bij het studie- en schoolkeuzeproces dat uiteenvalt in vijf subonderdelen. In de mindmap rechts kun je alle relevante tools voor de subonderdelen vinden. Daarnaast wordt in de samenvatting van elk onderdeel ook nog eens opgesomd welke tools nu van belang zijn voor jou als leerkracht. Tot slot formuleren we nog de valkuilen van dit thema.

De structuur van het secundair onderwijs

Het Vlaamse secundair onderwijssysteem kent een waaier aan opties, onderwijsvormen en studierichtingen. Deze complexe organisatie zorgt ervoor dat leerlingen en ouders soms door de bomen het bos niet meer zien. Daarom is het van belang dat jij als leerkracht hen begeleidt en de soms moeilijke, abstracte begrippen en structuren duidelijk toelicht.

Tijdens het studie- en schoolkeuzeproces heb je best aandacht voor de volgende twee punten:
Een eerst belangrijk punt dat je best even aan ouders en leerlingen over de structuur van het secundair onderwijs toelicht, is dat in de eerste graad een onderscheid wordt gemaakt tussen de A- en B-stroom. Leerlingen die op het einde van de basisschool hun getuigenschrift behalen, kunnen doorverwezen worden naar de A-stroom. Voor leerlingen die niet alle leerstof uit het basisonderwijs hebben verworven en hun getuigenschrift dus niet behaalden, stromen door naar de B-stroom.

Een tweede belangrijk aandachtspunt is dat de formele keuze voor het aso, bso, tso of kso pas vanaf de tweede graad moet worden gemaakt. Echter, heel wat scholen hanteren niet de officiële benamingen van A- of B-stroom, maar verwijzen naar hun keuzeopties in de eerste graad in termen van ‘de Latijnse’, ‘Moderne’ of ‘Handel’. Dit is een indicatie van de vakken die worden samengebracht en de studierichtingen die leerlingen kunnen volgen in de tweede graad.

De volgende tools kun jij als leerkracht inzetten om ouders en leerlingen wegwijs te maken in de complexe structuur van ons secundair onderwijssysteem:

Infografiek: Deze infografiek geeft meer informatie over de structuur van het secundair onderwijs en de toekomstopties. Ze is bovendien beschikbaar in twaalf verschillende talen.
De onderwijskiezer: Deze website biedt ouders en leerlingen, maar ook jou als leerkracht, nog meer gedetailleerde informatie over de vele studievormen en richtingen die leerlingen kunnen volgen in het secundair onderwijs.
Videoscribe: Deze video kan je inzetten om ouders en leerlingen de structuur glashelder aan te brengen en is beschikbaar op de kind- en ouderwebsite.

Over de B-stroom

Een leerling die de eindtermen van het basisonderwijs niet behaalt of niet slaagt in het zesde leerjaar, wordt doorverwezen naar de B-stroom. Echter, de meeste leerlingen komen in de B-stroom terecht volgens hun leeftijd. Op 1 september van het kalenderjaar waarin ze twaalf worden, kunnen ze in 1B starten en ten laatste wanneer ze vijftien jaar worden. In de B-stroom wordt een apart programma gevolgd waarin de nadruk ligt op het verwerven van basisvaardigheden en kennis. Doorloopt een leerling zijn of haar jaar met succes, dan verkrijgt die het getuigschrift basisonderwijs en kan hij of zij alsnog doorstromen naar 1A. Alleen is dit in de praktijk slechts een beperkte groep. De meerderheid van de leerlingen volgt na 1B een beroepsvoorbereidend leerjaar en stroomt door naar het bso of BuSO. Het is dus geen goed idee om een leerling door te verwijzen naar 1B met als doel hem of haar meer tijd te gunnen dat getuigschrift te behalen.

Jouw rol als leerkracht is dus zeker niet te onderschatten. Je hebt de taak om ouders en leerlingen tijdig in te lichten wanneer je de kaart van de B-stroom zou trekken. Werk daarom met een goede planning en start een positief traject op waarin de leerling en zijn/haar ouders voldoende tijd krijgen om zich voor te bereiden op de overgang. Overleg daarenboven ook eens met het CLB wanneer je doorverwijst naar de B-stroom. Zij kunnen je helpen om een goede motivatie/argumentatie te formuleren, maar neem hier zeker ook de kijk op kwaliteiten en interesses mee.

Tot slot moet je tijdig in gesprek gaan met ouders en leerlingen. Hierbij staat positivisme centraal in alle gespreken en moet je daar als leerkracht op blijven hameren. Dit is van belang aangezien het gevaar voor een deuk in het zelfvertrouwen van de leerling altijd om de hoek kan loeren wanneer je advies B-stroom georiënteerd is. Leg daarom expliciet het accent op een waarderende benadering en blijf de kwaliteiten en interesses van de leerling mee in rekening houden.

De volgende drie tools kunnen je als leerkracht helpen om de leerling en zijn of haar ouders te ondersteunen en voor te breiden op een advies naar de B-stroom:

Tijdlijn: Leerlingen toeleiden naar de B-stroom vergt een goede planning waarin je tijd vrijmaakt om ouders en leerlingen duidelijk te maken wat je als leerkracht of school zal doen om de leerlingen voor te bereiden op zijn of haar overgang. De tijdslijn kan jou en jouw (school)team hierbij helpen.
Gespreksleidraad 1B: Ga tijdig in gesprek met ouders en leerlingen over een mogelijke overstap naar 1B. De gespreksleidraad geeft je tips over hoe je zo’n gesprek het best aanpakt.
Argumentatie B-stroom: Doorverwijzen naar de B-stroom vergt enige argumentatie van jou als leerkracht. In dit document lees je hoe je dergelijke argumentatie opbouwt.

Scholen in de buurt

Het is als leerkracht van belang dat je de verschillende scholen in je buurt of regio kent. Weet waar je leerlingen zich (kunnen) inschrijven en probeer over deze scholen en hun studieaanbod zoveel mogelijk te weten te komen. Daarnaast kan het ook interessant zijn om dieper te graven dan enkel het studieaanbod in een secundaire school. Probeer de sfeer en cultuur die aanwezig is op te vangen: hoe worden leerlingen met bepaalde noden en behoefte begeleid? Is er enthousiasme aanwezig voor activiteiten buiten de klas(m)uren? Wat doet de school met de informatie die jij als basisschoolleerkracht aanreikt? ... Die verkregen informatie is essentieel om ouders en leerlingen goed te begeleiden in het studie- en schoolkeuzeproces. Wie daarnaast over een stevig netwerk in die scholen beschikt, heeft voor die begeleiding sterke troeven in de hand.
Een grote meerwaarde tijdens het studie- en schoolkeuzeproces is de doorleefde informatie over scholen. Bouw daarom als leerkracht een sterk netwerk op van mensen die ervaring hebben met het secundair onderwijs, zoals CLB-medewerkers, leraren uit het secundair of oud-leerlingen. Door over zo’n netwerk te beschikken, heb je als leerkracht voor de begeleiding van de leerlingen sterke troeven in handen. Je kan namelijk op hun expertise terugvallen wanneer je het studie- en schoolkeuzeadvies formuleert.

In dit subonderdeel kunnen de volgende tools jou als leerkracht ondersteunen:

Helpdesk secundaire scholen: Met dit document helpen we jou als leerkracht om de veelheid aan informatie over en van verschillende secundaire scholen te verzamelen en om dit overzichtelijk in kaart te brengen.
Praktijkvoorbeeld oud-leerling: Dit praktijkvoorbeeld kan je inzetten om de doorleefde ervaringen van leeftijdsgenoten in de klas weer te geven.
Praktijkvoorbeeld samenwerking secundair: In dit praktijkvoorbeeld vind je als leerkracht meer informatie over hoe de samenwerking tussen de basis- en secundaire school in zijn werk gaat. Het gaat hierbij over een gecoördineerde aanpak om de overgang van de leerling vlot te laten verlopen.
Stappenplan: Bij het verzamelen van informatie over scholen in de buurt, kan het handig zijn om op voorhand even met de desbetreffende scholen samen te zitten. Het stappenplan kan je hierin ondersteunen. Zo kun je o.a. eens nagaan welke ervaring de scholen al hebben met leerlingen die vanuit jouw basisschool doorstroomde of bevragen wat ze met de informatie die jij hen doorgeeft doen.

Leerlingen informeren over het secundair onderwijs

Een belangrijk onderdeel van het studie- en schoolkeuzeproces is leerlingen concrete informatie meegeven over het secundair onderwijs. Hecht hierbij evenveel belang aan de verschillende studierichtingen en licht ze toe vanuit hun sterktes en eigenheid. De grootste uitdaging voor jou als leerkracht bestaat er in om correct te informeren en de bestaande percepties te doorbreken. Leerlingen weten dikwijls niet wat de verschillende onderwijsvormen inhouden en daarbij hebben ze net als hun ouders een uitgesproken mening over wat het beste is. Probeer daarom zicht te krijgen op wat ze al weten en welke overtuigingen ze hebben, zoals “TSO is voor wie geen 70% behaalde”. Op die manier kun je hen op onderzoek uitsturen en laten nagaan of hun percepties wel kloppen.
Herhaling kan geen kwaad. Een eenmalige voorstelling is dus niet voldoende. Licht de structuur van het secundair onderwijs op verschillende manieren en momenten toe en gebruik hiervoor diverse bronnen; nodig oud-leerlingen, een CLB-medewerker of een leerkracht uit het secundair uit als sprekers. Hun ervaringen en informatie betekenen voor de leerlingen een echte meerwaarde en stelt hen in staat om o.a. gericht vragen te stellen en (na) te praten over hun indrukken en verwachtingen. Gebruik daarbij ook verschillende media, zoals een infografiek, een PowerPointpresentatie, videoscribe …

Leerlingen willen vooral aan den lijve ondervinden hoe het er in de ‘grote school’ aan toegaat. Schoolbezoeken staan dan ook vaak bij leerlingen bovenaan de lijst om kennis te maken met het secundair. Over de speelplaats lopen, de sfeer opsnuiven in de gangen, een paar lessen bijwonen … zijn voor leerlingen belangrijke indrukken om hun studie- en schoolkeuze concreet vorm te geven. Tracht als leerkracht ook verschillende scholen te bezoeken met verschillende studierichtingen en koppel hier ook hun gecapteerde kwaliteiten en interesses aan. Dit geeft namelijk aanleiding om de beeldvormig over het secundair en zijn onderwijsvormen bij te stellen.

De volgende tools geven je als leerkracht meer informatie en tips om leerlingen en ouders grondig te informeren over het secundair onderwijs:

Quiz: Deze link verwijst je door naar een quiz over bestaande percepties en overtuigingen omtrent studierichtingen, -vormen … en kan geraadpleegd worden op de leerling- en ouderwebsite (vanbasisnaarsecundair.be). Als leerkracht is dit een handig hulpmiddel om leerlingen te laten reflecteren over hun bestaande percepties en om ze na te laten gaan of deze al dan niet kloppen.
Infografiek: De infografiek geeft een duidelijk overzicht weer van wat de mogelijkheden op vlak van studierichtingen en doorstroomopties in het secundair onderwijs zijn.
Video: Via de link wordt je doorverwezen naar de website vanbasisnaarsecundair.be waar je een video kan bekijken, die op een visuele manier wat meer informatie geeft over het secundair onderwijs.
Infomoment: Dit praktijkvoorbeeld geeft je als leerkracht wat meer inzicht over hoe je een infomoment over het secundair onderwijs met zowel leerlingen als ouders kan organiseren.
Oud-leerlingen: Dit praktijkvoorbeeld toont aan hoe je oud-leerlingen kan inschakelen om te spreken over hun ervaringen in het secundair.
Schoolbezoeken: In dit voorbeeld lees je hoe een school snuffelbezoeken in verschillende secundaire scholen organiseert en wat de meerwaarde hiervan is.
Stappenplan schoolbezoek: Dit stappenplan helpt je om als leerkracht een schoolbezoek te organiseren.
Checklist + video: Via deze link kom je terecht op de website vanbasisnaarsecundair.be. Je kan als leerkracht gebruikmaken van de video om leerlingen actief te betrekken in het vinden van een goede school die aansluit qua aanbod en cultuur bij hun kwaliteiten, interesses en noden. De bijhorende checklist biedt bovendien ook een aantal (praktische) vragen waarop je leerlingen kan wijzen wanneer zij een school bezoeken.\

Ouders informeren over het secundair onderwijs

Ook voor ouders is de overgang van het basis- naar het secundair onderwijs een belangrijke stap. Elke ouder wil namelijk het beste voor zijn of haar kind en beseft het belang van een goede opleiding. Dit zorgt bij hen ook vaak voor de nodige keuzestress. Echter, net als bij leerlingen zijn er tussen ouders onderling ook heel wat verschillen. Sommigen onder hen vinden snel hun weg in de structuur van het secundair onderwijs of beschikken over een uitgebreid netwerk waarop ze kunnen terugvallen. Maar voor velen is dit een moeilijk opdracht omwille van o.a. hun beperkte kennis over het secundair onderwijs. Een veel voortkomend gevolg hiervan is dat ouders een studiekeuze voorop stellen waarin ‘hoog mikken’ centraal staat zonder dat ze rekening houden met de interesses en kwaliteiten van hun kind.

Als leerkracht is het jouw taak om voor een goede begeleiding te zorgen en correcte informatie te geven op toegankelijke manieren. Neem hen mee doorheen de complexe onderwijsstructuur en benadruk de gelijkheid tussen alle studierichtingen om het standpunt van ‘hoog mikken’ in te perken. Moedig ouders daarnaast aan om met hun kind op bezoek te gaan in scholen en organiseer naast de formele manieren om ouders te betrekken (bv. infomomenten) ook informele activiteiten (bv. een koffiemoment of babbel aan de schoolpoort), waarbij je tijd vrijmaakt om op ouders hun vragen en bedenkingen in te spelen. Zo worden de banden tussen jou en de ouders versterkt, waardoor zij finaal een goede keuze kunnen maken samen met hun kind.

De volgende tools kunnen jou als leerkracht helpen om ouders actief te betrekken en begeleiden in het studie- en schoolkeuzeproces, zodat ze bij het maken van hun finale keuze van de juiste informatie zijn voorzien:

Infografiek: Deze infografiek (opgesteld in 8 verschillende talen) kan je inzetten om ouders correct te informeren over de structuur van het secundair onderwijs, de studierichtingen en vervolgopties.
Video: Ook deze video verduidelijkt de secundaire onderwijsstructuur op een visuele manier. Bovendien wordt er onderaan de webpagina nogmaals aangehaald dat de infografiek ook beschikbaar is in verschillende talen.
Tips infomoment: Deze tool geeft jou als leerkracht enkele concrete tips mee over hoe je best een interactief infomoment met ouders organiseert.
Praktijkvoorbeeld Infomoment: Hier lees je als leerkracht wat meer over een praktijkvoorbeeld waarbij ouders en leerlingen samen met jou als leerkracht rond de tafel kunnen zitten om te praten over het secundair onderwijs.
Infobeurs: Een infobeurs over het secundair onderwijs biedt ouders de gelegenheid om op een laagdrempelige manier informatie in te winnen over de overstap naar het secundair. Het praktijkvoorbeeld geeft je misschien inspiratie om dit zelf te organiseren.
Tips om kennis te maken met het secundair:Op deze webpagina vind je enkele tips over hoe je ouders kennis kan laten maken met (het aanbod van) secundaire scholen in de buurt of regio.
Helpdeskfunctie secundaire scholen: Dit document biedt jou en ouders de mogelijkheid om alle informatie over secundaire scholen die bezocht werden, overzichtelijk bij te houden.
Checklist: Net als bij het vorige subonderdeel kan de checklist een handig hulpmiddel zijn bij het bezoeken van scholen.
Website: De website vanbasisnaarsecundair.be is op maat van leerlingen gemaakt en biedt hen en hun ouders, antwoorden op de belangrijkste vragen.

Valkuilen

Ook binnen dit onderdeel zijn er een aantal valkuilen waar je als leerkracht best rekening mee houdt. Zo is het niet aangeraden om te wachten tot op het laatste ogenblik om informatie te verschaffen aan leerlingen en ouders over het secundair onderwijs. Een andere heeft te maken met de percepties die ouders hebben, waarbij ‘hoog mikken’ een veel voorkomend fenomeen is. Daarnaast is het ook van belang dat je als leerkracht niet vastroest in eigen percepties en je je dus bewust bent van je eigen referentiekader. Verder wil je als leerkracht ook dat elke leerling goed terecht komt. Alle beschikbare informatie doorgeven aan de secundaire school is natuurlijk van belang, maar let op dat deze overdracht correct verloopt. Tot slot is ook oppervlakkig schooladvies geven een vaak voorkomende valkuil. Meer informatie over de valkuilen lees je hier